Camille Claudel (1864-1943) werd geboren in het Noord-Franse Fère-en-Tardenois. Op jonge leeftijd begon ze met kleien waarbij ze een fantasierijke verbeelding had; ze wist van te voren al precies hoe het werk er uit moest zien. (1) Claudel maakte sculpturen van Napoleon tot David en Goliath. (2) Haar vader zag hoe talentvol ze was en steunde haar. Dat was ook nodig want voor vrouwen was het destijds bijna onmogelijk om een carrière als beeldhouwer te hebben.
Toen ze met haar familie op 17-jarige leeftijd naar Parijs verhuisde, ging ze studeren aan de Académie Colarossi. Daarna had Claudel een eigen studio, waar Alfred Boucher (1850-1934) haar mentor werd. Een paar jaar later nam Auguste Rodin (1840-1917), nu gezien als één van de belangrijkste beeldhouwers, het van hem over. Claudel kreeg hierdoor de kans om, als één van de weinige vrouwen in die tijd, het naakte lichaam en de menselijke anatomie te bestuderen. (3) Claudel en Rodin werkten nauw samen en vulden elkaars werk veelvoudig aan. Hij hield van haar “vurige temperament”. (4)
Dit was het begin van een lange en indringende relatie, één die uiteindelijk niet standhield. Ze wordt door sommige mensen nog vaak gezien als muze, in plaats van een opzichzelfstaande artiest. Vanuit het perspectief van drie van haar kunstwerken gaat deze webpagina in op gebeurtenissen uit het veelbewogen leven van Camille Claudel.
Het werk van Claudel staat bekend om de aandacht voor emotie, vrouwelijkheid, gevoeligheid en beweging. Dat is vooral in La valse terug te zien. De beelden, een mannelijk en vrouwelijk figuur, dansen met elkaar in een innige omhelzing. Het is heel bijzonder hoe ze beweging en emotie laat zien in beeld.
Er bestaan twee versies van het werk: een bronzen beeld is te zien in het Musée Rodin in Parijs en in het Musée Camille Claudel wordt een beeld van zandsteen tentoongesteld. Toch is geen van beiden de originele versie. Claudel vroeg bij het Franse Ministerie van Schone Kunsten om financiële steun voor een marmeren versie van haar beeld, die ze eerst van gips maakte. Haar eerste verzoek werd afgekeurd, omdat beide figuren naakt waren. Nadat ze een sluier had toegevoegd, deed ze opnieuw een verzoek. De inspecteur keurde het goed en prees haar werk, maar de minister keurde het af – het was nog steeds ongepast en ze kreeg geen financiële steun. (5)
Rodin had hier zelf nooit mee te maken. Twee werken van hem waar naaktheid in voorkomt zijn tentoongesteld op de Wereldtentoonstelling van 1889 en 1900. (6) Zoals Julie Marie Stengle in haar scriptie over Camille Claudel schrijft: “Claudel defiantly sculpted works that challenged the sexist values of the time, which in the end made her an outsider.”
L’âge mûr, haar bekendste werk, is een keerpunt in de carrière van Claudel. Het werk stond op het punt haar onafhankelijk te maken van Rodin, zowel artistiek en financieel, maar zover kwam het helaas niet.
Op het werk zijn drie figuren te zien. Eén figuur zit in een knielende houding en strekt een arm uit naar het andere figuur, die lijkt te worden meegenomen door het figuur naast hem. Ook hier is weer te zien hoe goed Claudel haar beelden veel expressie meegeeft.
Het werk wordt verschillend geïnterpreteerd en dat is de reden dat het niet zorgde voor het succes waar Claudel op hoopte. Toen Rodin dit werk voor het eerst zag, zag hij het als een aanval op hem. Zijn relatie met Claudel was net uit, omdat hij tegelijkertijd ook een relatie had met zijn model Rose Beuret (1844-1917) en niet voor Claudel wilde kiezen. Tevens het feit dat Claudel onafhankelijk wilde zijn, speelde een rol in het einde van de relatie. (7) Behalve Rodin interpreteerden ook geleerden het werk als jaloezie van Claudel, die Rodin zou proberen vast te pakken, maar wordt meegenomen door de oudere figuur, die Beuret zou moeten voorstellen.
In de eerdergenoemde scriptie van Stengle beschrijft zij hoe er destijds helemaal niet verder werd gedacht aan andere mogelijke interpretaties. Natuurlijk speelde de relatie een rol in haar kunst, maar haalt elke kunstenaar niet inspiratie uit hun persoonlijke leven? Het werk kan ook op andere manieren geïnterpreteerd worden, vooral gezien het feit dat sommige conclusies elkaar tegenspreken.
Stengle benoemt bijvoorbeeld dat er een groot verschil is tussen de eerste en uiteindelijke versie van het werk. In de uiteindelijke versie heeft de man alleen een arm om de oudere vrouw heen en raakt hij niet meer de jongere vrouw aan, zoals bij de eerste versie wel het geval was. Dit verandert dus het beeld van een mogelijke driehoeksverhouding. (8) Ook is het apart dat de jonge vrouw een hand uitreikt naar de man, terwijl Claudel niets meer met Rodin te maken wilde hebben na hun breuk. (9)
Stengle ziet, door het afbeelden van jong en oud, het beeld als metafoor voor levensfases en het lot, “… such as the death of a loved one or the end of a relationship, that represent a defining moment.” (10)
Van de overheid kreeg ze in 1899 de opdracht om een bronzen versie te maken van het beeld nadat de gipsversie tentoongesteld was in de Salon in hetzelfde jaar, maar de opdracht ging plotseling niet meer door. Hoewel het onduidelijk is wat de reden is, wordt gedacht dat het zou kunnen komen door Rodins woede over het beeld en dat hij het persoonlijk tegenhield. Toen het beeld vervolgens ook afgekeurd werd voor de Wereldtentoonstelling, moest Claudel de Société Nationale des Beaux-Arts verlaten. Het betekende geen financiële onafhankelijkheid voor haar.
In de laatste jaren van haar carrière begon ze aan beelden te werken die nu gezien worden als onderdeel van haar eigen stijl. Ze worden ook wel de Sketches of Nature genoemd. In een citaat van auteur Laure de Margerie benoemt ze dat:
“Camille was most probably entirely absorbed in her individual struggle as a woman and female artist. When she did her ‘sketches from nature’, what mattered to her was to escape for a while from the constraints of the life model, the portrait, and the historical, allegorical, mythological and autobiographical repertoire, even if the latter dimension is never completely absent from some of her works. Real life, real people’s emotions, this was the new universe she sought to capture.” (11)
Haar eigen stijl bestond dus uit een focus op realisme en emotie die Claudel nu tot uiting bracht door middel van beeldjes die mensen in alledaagse bezigheden afbeeldden.
Ook in dit werk komt het noodlot terug, een thema dat vast onderdeel is van Claudels repertoire. Drie vrouwelijke figuren houden elkaars hand vast en dansen terwijl er achter hen een gigantische golf op het punt staat neer te komen. De golf is gemaakt van onyxmarmer en is geïnspireerd op de bekende golf van de Japanse kunstenaar Katsushika Hokusai. (12)
Cynthia Gralla vertelt in een essay hoe zij dit werk interpreteert. Ze ziet de golf als symbool voor Claudel: een prachtige maar ook sterke kracht. Net zoals de Japanse prent, stil maar ferm. (13)
Uiteindelijk zullen de werken Sketches of Nature Claudels laatste werken zijn. Ze kreeg van het ministerie een opdracht om een beeld te maken. (14) De financiële onafhankelijkheid waar ze naar streefde kwam eindelijk weer dichterbij. Maar in 1913 wordt ze door haar broer, de bekende schrijver Paul Claudel (1868-1955) en haar moeder naar een psychiatrische inrichting gestuurd, acht dagen na de dood van haar vader. Ze was paranoïde en haar familie zag haar als een last. Claudel schreef meerdere brieven waarin ze smeekte of ze naar huis mocht komen. Ook de dokters stonden achter haar. Toch werd er niet naar geluisterd. Claudel zal er haar hele leven doorbrengen, tot en met haar dood 30 jaar later. Nooit meer maakte ze een kunstwerk.
Rechts naast de afbeelding van La vague zijn de andere Sketches from Nature te zien: Les causeuses (The Gossips, 1897), Profonde pensée (Deep Thought, ca. 1898-1905) en Rêve au coin du feu (Dreaming by the Fireside, 1899)
Het veelbewogen leven van Camille Claudel bestaat uit aspecten waar veel vrouwen mee te maken hadden: censuur, de strijd voor onafhankelijkheid en je eigen naam willen vestigen en alleen worden gelaten vanwege mentale problemen. De opeenstapeling maakt het des te tragischer. In 2017 is in haar ouderlijk huis een museum over Claudel geopend. Hoewel het te laat is, krijgt ze nu wel steeds meer de roem die ze verdiend en wordt ze hopelijk ook meer gezien als een opzichzelfstaande artiest.
Mette Roelofs
(1) AWARE, “The Story of Camille Claudel”, https://awarewomenartists.com/en/decouvrir/lhistoire-de-camille-claudel/
(2) Sebastian Smee, “Her tragic story eclipsed her art. This show restores the dazzle.” (07/11/2023), https://www.washingtonpost.com/entertainment/art/2023/11/07/camille-claudel-auguste-rodin/
(3) NMWA, “Camille Claudel”, https://nmwa.org/art/artists/camille-claudel/
(4) Musée Camille Claudel, “1881-1885”, https://www.museecamilleclaudel.fr/en/collections/camille-claudel-biography/1881-1885-her-arrival-paris-and-encounter-auguste-rodin
(5) Christie’s, “Lot essay”, https://www.christies.com/en/lot/lot-5992072
(6) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 43, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(7) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 11, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(8) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 14, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(9) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 16, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(10) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 19, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(11) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 18, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf
(12) Musée Rodin, “The Wave or The Bathers”, https://www.musee-rodin.fr/en/musee/collections/oeuvres/wave-or-bathers; C. Gralla, “Claudel’s Wave of Madness” (10/03/2019), https://www.ekphrastic.net/the-ekphrastic-review/claudels-wave-of-madness-by-cynthia-gralla
(13) C. Gralla, “Claudel’s Wave of Madness” (10/03/2019), https://www.ekphrastic.net/the-ekphrastic-review/claudels-wave-of-madness-by-cynthia-gralla
(14) J.M. Stengle, “Camille Claudel: The Struggle for Artistic Identity” (2014), p. 47, https://core.ac.uk/download/pdf/62779648.pdf