Elisabetta Sirani – Elisabetta Sirani,
Geboren, getogen en gestorven in Bologna (8 januari 1638 – 28 augustus 1665)
Een vrouwelijke kunstenaar die in haar korte leven een enorme indruk heeft weten te maken met haar schilderkunst. Op jonge leeftijd werd al duidelijk dat Sirani een virtuoze vrouw was: naast aanleg voor zang, harp, poëzie en kennis over mythologie en de bijbel bleek zij ook al snel ontzettend goed overweg te kunnen met een penseel. Na aandringen van kunstverzamelaar en directeur van de Academie van het Naakt, graaf Carlo Cesare Malvasia, gaat Sirani in de leer bij haar vader.
Haar vader leerde haar niet alleen de kneepjes van het schildervak maar liet haar ook meedraaien in zijn galerie. Na Jaren met haar vader te hebben meegewerkt, neemt in 1655 Sirani de galerie over. Dit jaar, haar 17e levensjaar, markeerde het begin van Sirani’s carrière in de kunst.
In 1658 doet Sirani iets opmerkelijks: ze opent een eigen galerie waar zij alleen vrouwen aanneemt, waaronder haar twee zusjes. In de 17e eeuw waren vrouwen niet toegestaan op kunstacademies en kwam het zelden voor dat vrouwen in een galerie werkten. Dankzij dit initiatief van Sirani hebben meerdere vrouwen de mogelijkheid gekregen kunstenaar te worden, iets wat er uiteindelijk toe geleid heeft dat Bologna een belangrijk centrum was van vrouwelijke kunstenaars.
Dankzij haar inzet en snel verspreidende imago heeft Sirani veel opdrachten mogen schilderen, onder andere voor belangrijke, hoog aangestelde mannen zoals groothertog Cosimo III de Medici. Maar zo’n imago van een jonge vrouw ging natuurlijk niet geheel zonder slag of stoot. Het was bekend dat Sirani vooral ook heel snel kon schilderen. In de ogen van haar mannelijke tijdgenoten was het onmogelijk om kwalitatief goed en snel te schilderen, zij beschuldigden Sirani ervan hulp te hebben van anderen maar zelf de eer op te strijken. Om dit gerucht de grond in te drukken heeft Sirani op 13 mei 1664 iedereen uitgenodigd om te komen kijken naar het uitvoeren van haar opdracht voor niemand minder dan prins Leopold van Toscane. In korte tijd kreeg zij het voor elkaar om voor ieders ogen het portret van de prins tevoorschijn te toveren.
Net als de rest van haar leven, was ook haar dood een opmerkelijke gebeurtenis. Op 27 jarige leeftijd overleed Sirani plots en veel te jong. Er waren geruchten dat zij zelfmoord zou hebben gepleegd omwille van liefdesverdriet, ze was een jonge ongehuwde dame. Haar vader zou er echter van overtuigd zijn geweest dat Sirani vergiftigd zou zijn door een dienstmeid, een beschuldiging die door gebrek aan bewijs geen voet aan de grond kreeg. Maar vandaag de dag gaat men er vanuit dat Sirani overleden is aan een maagzweer: een onvoorspelbare dood voor een onvoorspelbare vrouw.
Sirani's werken
(De berouwvolle Magdalena, datering onbekend) Niet alleen was Elisabetta Sirani zelf een bijzondere dame, haar werk was dat ook. Sirani had veel kennis over mythologie en bijbelverhalen en toonde dit in haar schilderijen. Dit was niet uniek in het 17e eeuwse Italië: na ongenoegen over wat de reformatie teweeg had gebracht ontstond de contrareformatie. Men keerde zich weer meer tot het (katholieke) geloof en in de schilderkunst kwamen opvattingen van de klassieke oudheid weer centraal te staan. Men ging het goddelijke en de ideale schoonheid weer opzoeken in de kunst. Deze nieuwe gedrevenheid onder kunstenaars zorgde echter wel voor een eeuw vol verschillende stromingen, opvattingen en kritieken. Zo was er de barok, een schilderstijl waarbij het gevoelsleven en het afbeelden van extreme situaties kenmerkend waren. Ook het gebruik van licht en donker om het dramatische effect weer te geven kom je bij deze stijl veel tegen. Maar er was ook kritiek op de barok, niet verwonderlijk dus dat daaruit weer een andere stijl ontstond: het neoclassicisme. Bij het neoclassicisme greep men weer terug naar de academische regels die gebaseerd waren op de klassieke oudheid. De Verlichting heeft veel bijgedragen aan deze stroming. Kennis vergaren en uiten was uiterst belangrijk voor de verlichte mens en hoe kon dit beter gedaan worden dan via kunst? Zowel elementen uit de barok als het neoclassicisme zijn terug te vinden in de schilderijen van Sirani. Het gebruik van licht en donker ontleent zij aan de barok evenals het ontbreken van vrees om heftige situaties weer te geven. Maar het streven naar de klassieke schoonheid, het overbrengen van haar kennis over mythologie en bijbelverhalen zijn dan weer duidelijke neoclassicistische elementen. Wat bij Sirani opvalt is dat de verhalen die zij weergeeft vaak gaan over een vrouw die een bijzondere daad verricht heeft. Deze bijbelse of mythologische vrouwen haalden zich vaak iets op de hals wat te maken had met wraak. Hun verhalen worden vandaag de dag dan ook gezien als heldhaftig.
Judith met het hoofd van Holofernes, 1660
Zo schilderde zij diverse malen Judith met het hoofd van Holofernes (1660) een onderwerp waar meer schilders zich aan gewaagd hebben. Wanneer Judith haar stad steeds verder ziet wegkwijnen besluit zij de machthebber Holofernes te verleiden en in zijn slaap om te leggen. Een taak die veel moed verschaft en een grote kans tot mislukken. Maar dankzij Judith’s moed, liefde voor haar volk en haar schoonheid lukt het haar de stad te verlossen van de tiran. Sirani weet de kracht van Judith weer te geven door haar de toeschouwer recht aan te laten kijken terwijl zij in overwinning het hoofd van Holofernes tevoorschijn haalt uit een zak.
Melpomene, datering onbekend
Een voorbeeld van een mythologische vrouw die Sirani in beeld bracht is Melpomene. Melpomene is de muze van de tragedie, zang en dans. Dit schilderij van Sirani geeft de classicistische stijl goed weer: de tedere, bijna porselein ogende huid en het onderwerp van de mythologie brengt de toeschouwer zo terug naar de schoonheid van de klassieke oudheid.
Cleopatra, Datering onbekend
Naast grootse vrouwen uit de bijbel en mythologie heeft Sirani ook een grootse vrouw uit onze geschiedenis een gezicht gegeven: Cleopatra, koningin van het oude Egypte en laatste hellenistische heerseres. Sirani geeft haar weer tegen een donkere achtergrond en met dramatisch lichtspel zoals dat in de barok vaak gedaan werd. De gelijkenis van de dood van Cleopatra en de geruchten rondom de dood van Sirani is er een die snel gemaakt is. Cleopatra heeft zelf een einde aan haar leven gemaakt doormiddel van het gif van een slang, van Sirani werd gedacht dat zij zelfmoord gepleegd had uit liefdesverdriet of vermoord was door het toedienen van vergif. Ook de dood van Cleopatra is een scène die Sirani geschilderd heeft, niet vermoedend dat haar eigen einde net als die van Cleopatra vroeg en plots zou zijn.
Elisabetta Sirani is een kunstenaar die in haar korte leven veel teweeg heeft gebracht op het gebied van vrouwen in de kunst. Zij gaf vrouwelijke kunstenaars de mogelijkheid zich te ontwikkelen, vereerde grootse vrouwen met haar eigen kunst en heeft in Bologna vrouwelijke kunst tot waardering gebracht. Hier en daar is haar kunst te vinden in musea, hier en daar valt er over haar te lezen. Maar deze vrouw heeft zo’n stempel gedrukt, zij verdient meer dan ‘hier en daar wat’. Zij verdient een hoofdstuk in de kunstgeschiedenisboeken, zij verdient een eigen (vaste) tentoonstelling. Maar voor nu heeft zij in ieder geval deze pagina en jouw aandacht erbij.
Wil je meer weten over Elisabetta Sirani en haar kunstwerken? Neem hier eens een kijkje naar:
- Jordi Vigué, Grote meesters van de westerse schilderkunst- Schilderessen, 2003
- https://youtu.be/4cHCKspm6pc
- https://artherstory.net/elisabetta-sirani/
- https://rkd.nl/nl/explore/artists/record?query=Elisabetta+Sirani&start=0
- https://collections.burghley.co.uk/collection/elisabetta-sirani/
- https://biography.yourdictionary.com/elisabetta-sirani