We denken vaak dat de kunstenaar de enige meester is die alle roem en bewondering verdient, maar dit verhaal over Ni Pollok laat zien dat de muze evenzeer een meester kan zijn, waardig aan dezelfde eer en waardering.
Het begin
Pollok werd in 1917 geboren in het dorp Kelandis op Bali. Vanaf haar zesde levensjaar wijdde ze haar lichaam en ziel aan de Legong dans en werd daarmee het symbool van de klassieke Balinese danskunst.
Deze dans is niet alleen een kunstvorm, maar ook een essentieel onderdeel van de Balinese sociale en religieuze rituelen. De Legong is één van de meest verfijnde Balinese dansen, uitgevoerd door jonge danseressen die met sierlijke bewegingen van hoofd, handen, ogen en vingers verhalen tot leven brengen. Uit verschillende bronnen valt te halen dat Pollok op jonge leeftijd al opviel door haar uitzonderlijke schoonheid en niet te vergeten haar enorme talent.
De komst van Le Mayeurs en het begin van een samenwerking
Pollok betoverde mensen over de hele wereld, inclusief de Belgische kunstenaar Adrien Jean le Mayeur de Merprès (1880-1958). Le Mayeur kwam in 1932 tijdens één van zijn reizen aan op het beeldschone Bali. Hij was verwonderd door de natuur, de rituelen en dansen op het eiland, toen nog niet aangetast door het toerisme en de gevolgen daarvan.
In het bijzonder werd hij geïnspireerd door de schoonheid en elegantie van de toen 15 jarige Legong danseres Pollok.
Le Mayeur bracht Pollok van het podium naar het doek. Zij werd zijn model en muze, waarbij hij haar afbeeldde in traditionele kleding en tijdens haar dansvoorstellingen. Naast de rol van muze werden Pollok en Le Mayeur levenspartners.
Traditionele schoonheid in de schilderijen
Op vele schilderijen van Le Mayer werd Pollok met een ontbloot bovenlichaam als een traditionele Balinese danseres afgebeeld.
Voor een lange tijd was in de traditionele Balinese cultuur het ontblote lichaam van vrouwen geen bijzonderheid. Een ontbloot bovenlichaam bij vrouwen werd niet als een object van seksualiteit gezien, maar eerder een verbondenheid met natuur en de eenvoud.
Een bekende fotograaf en kunsthandelaar verscheen in 1937 zelfs voor de rechter na een uitgebrachte collectie van kunstfoto’s met ontblote bovenlichamen van vrouwelijk bewoners van het eiland Bali. In het nieuws van den Dag voor Nederlands- Indië, werd hierover op 1 april 1937 een artikel gepubliceerd ‘Kunst of Pornografie?’.
De landraad oordeelde dat de foto’s aanstootgevend waren en veroordeelde de beklaagde tot een boete van 10 gulden. De Balinese vrouwen hadden geen directe zaak partij in de zaak, maar hun cultuur werd wel extern beoordeelt door westerse normen.
Uiteindelijk leidde dit tot een geleidelijke verschuiving op het eiland, waarin de vrouwen zich steeds meer begonnen te bedekken als gevolg van een veranderende wereld. Voor de Balinese vrouwen was het niet alleen een andere manier van kleden, maar ook een veranderende perceptie van hun identiteit en hun lichaam.
Deze schilderijen dienen nu als een herinnering aan een tijd waarin vrouwen met hun ontblote bovenlichaam vrijheid en autonomie hadden en niet werden bekritiseerd door externe standaarden.
Rol als model en muze
Volgens de Nederlandse encyclopedie is een muze één van de negen Griekse godinnen die de mensheid inspireren tot het beoefenen van kunst en wetenschap. Loren Snel schrijver en kunst- en literatuurcriticus, benadrukt dat muzen in het oude kunsthistorische narratief beschreven worden als randfiguren in de biografieën van kunstenaars. Deze beschrijvingen gaan volgens haar voorbij het feit dat muzen stuk voor stuk talenten zijn die de kunstenaar bijstonden, maar dan in de liefdesrelatie noch in de geschiedenisboeken volwaardige eer of dank voor terugkregen.
Pollok wijdde haar leven aan de kunst. Tijdens haar leven met Le Mayeur accepteerde Pollok haar lot om geen kinderen te krijgen, zodat ze haar perfecte lichaam als danseres en als model voor Le Mayeurs schilderijen kon behouden. Le Mayeur stond Pollok niet toe zwanger te worden, uit angst dat dit haar lichaam zou veranderen. Dit was een daad van onmetelijke toewijding, opoffering en overgave.
Pollok stond model en inspireerde Le Mayeur, daarnaast werkte zij nauw samen en dat was geen passieve activiteit voor haar. Door haar poses, traditionele kleding en kennis van de Balinese rituelen bracht zij culturele verfijningen in zijn kunst.
Die schilderijen waren in 1933 op zijn eerste tentoonstelling in Singapore een succes en maakte hem ineens een stuk bekender.
De samenwerking tussen Pollok en Le Mayeur vertegenwoordigd hoe lokale tradities en Westerse kunst zich met elkaar konden verbinden. Balinese kunst en cultuur werd geïntroduceerd aan de wereld.
Na dit grote succes trouwde het stel en bouwde ze een huis en studio bij het strand van Sanur. Het huis, dat later het Le Mayeur museum werd, bevat allerlei elementen van traditionele Balinese kunst.
Pollok zorgde dat er in het huis, hun levensstijl en tijdens het ontvangen van buitenlandse gasten voor dat haar traditionele rituelen en kunstuitingen vertegenwoordigd werden.
Tijdens de oorlog werd Le Mayeurs onder huisarrest gezet, hij bleef echter doorgaan met het schilderen en Pollok blijf een iconisch figuur in zijn werken.
Haar leven na de dood van Le Mayeur
Na de dood van Le Mayeur bleef Pollok in het woonhuis in Sanur wonen en de culturele uitwisseling met gasten onderhouden.. Pollok’s liefde voor het werk van haar man bleef na zijn dood doorleven. Dit bleef ze doen tot ze haar laatste adem uitblies.
In deze documentaire wordt Pollok geïnterviewd in het Frans. Vanaf hun huwelijk leerde Le Mayeur Pollok de Franse taal, rekenen en andere soorten kennis.
Soekarno toont interesse
Soekarno, de eerste president van de Republiek Indonesië, had ooit twee schilderijen van Le Mayeur geleend om het paleis van Tampaksiring te versieren, ter ere van een staatsbezoek van een gast uit India. Soekarno vond de schilderijen zo bijzonder dat hij opdracht gaf ze aan te kopen. Tot verbazing van Pollok, omdat ze na Le Mayeurs dood nog nooit een werk van hem had verkocht. Toen Soekarno via een tussenpersoon aandrong dat Pollok een prijs moest noemen, antwoordde Pollok: “Ik kan er geen prijs op zetten. Geef me in plaats daarvan iets wat als garantie voor mijn levensonderhoud kan dienen.”
President Soekarno ging hier eerder mee akkoord, maar “vergat” uiteindelijk Pollok’s verzoek in te willigen, totdat de regering van de Orde Lama viel en Soekarno overleed.
Het is interessant om na te denken over de motieven van Soekarno, om aan te dringen op de schilderijen van Le Mayeur. We weten dat hij een grote liefde had voor kunst, voornamelijk een voorliefde voor afgebeelde naakte vrouwen.
Uit verschillende bronnen weten we dat Soekarno een vrouwenliefhebber was. Het is aanzienlijk te denken dat zijn oog daarom viel op de schilderijen waar Pollok op is afgebeeld. Het is immers niet te ontkennen dat Pollok bekend stond om haar elegante verschijning en haar uitzonderlijke schoonheid.
Pollok als ware meester
Hoewel Pollok geen traditionele schilder of iets dergelijks was, was ze op verschillende manieren een bijzondere bron in de kunsten.
Het is bekend dat Pollok bleef dansen gedurende haar leven. Haar dansen waren een onderdeel van culturele overdracht waarmee de schoonheid van de Balinese cultuur werd overgebracht aan een internationaal publiek. Buiten dit speelde dans een cruciale rol in haar identiteit, een vorm om menselijke gevoelens te uiten die niet in woorden zijn te vangen.
Op 21 juli 1985 overleed Pollok. Hoewel zij er niet meer is, blijft haar drang om de Balinese kunst, cultuur en traditie te koesteren, voortleven bij de jonge generatie op Bali.
“Pollok danste vanaf haar jonge jaren tot aan haar laatste adem. Nu danst ze misschien wel te midden van de goden.“
Literatuurlijst
Denpasar City Culture Service. Ni Pollok Satyaning Kahuripan. Geraadpleegd 17 december 2024. https://www.kebudayaan.denpasarkota.go.id/video/ni-pollok-satyaning-kahuripan
Wikipedia. s.v. “Legong.” Geraadpleegd 17 december 2024. https://nl.wikipedia.org/wiki/Legong
Java Post. “Kunst of Porno?” February 26, 2013. Geraadpleegd 17 december 2024. https://javapost.nl/2013/02/26/kunst-of-porno/
Encyclo.nl. s.v. “Muze.” Geraadpleegd 17 december 2024. https://www.encyclo.nl/begrip/muze
Arensman, Dirk-Jan. “Moderne Muzen.” De Groene Amsterdammer. Geraadpleegd 17 december 2024. https://www.groene.nl/artikel/moderne-muzen
Indische Kunst. “Ni Pollok.” Geraadpleegd 17 december 2024. https://indischekunst.nl/ni-pollok/
Indisch Museum. “Foreign Artist in the Collection of President Sukarno.” Geraadpleegd 17 december 2024. https://indischmuseum.com/foreign-artist-in-the-collection-of-president-sukarno/
Denpasar City Culture Service. Pokok-Pikiran Kebudayaan Daerah (PPKD). Denpasar, 2018. Geraadpleegd 17 december 2024. https://www.kebudayaan.denpasarkota.go.id/public/uploads/download/download_241410041049_pokok-pikiran-kebudayaan-daerah-ppkd-kota-denpasar-tahun-2018.pdf
Seputar Bali Terkini. Instagram post. Geraadpleegd 17 december 2024. https://www.instagram.com/seputarbaliterkini/p/CGB5RbqJ4XU/