Winterochtend, 2010

JEUGD EN OPLEIDING

Wanda Werner is geboren in 1951 in Muiden als dochter van een Franse moeder en Nederlandse vader. Haar moeder Geneviève Thiébaut was sociaal activiste en haar vader Ad Werner grafisch ontwerper. Van kinds af aan was Wanda altijd druk in de weer met tekenen en schetsen. Ze maakte vooral veel zelfportretten. Op haar achtste is ze met haar Franse moeder terugverhuisd naar Frankrijk. Wanda vertelt over haar moeder: “Ze was activiste, ze heeft antropologie gestudeerd en was een heel politiek mens. Ze heeft ook beeldschone tekeningen gemaakt maar daar heeft ze verder nooit iets mee gedaan’’

In Parijs heeft Wanda naast haar middelbare school ook tekenlessen gevolgd aan de Ecole Supérieure d’Art Grafique, hier ging ze elke donderdagmiddag naar toe. Aan het eind van het jaar hingen al haar tekeningen in de gangen van de academie. ‘’Ik was vreselijk verlegen maar ze vonden mijn werk fantastisch. Ik kwam daar met vleugels vandaan omdat ik dat helemaal niet had verwacht.’’ Ze heeft haar middelbare school daarna niet afgemaakt omdat ze au pair wilde worden in Engeland. Haar moeder vond het goed zolang ze daar op teken- en schilderlessen zou gaan. “Ik hoefde van beide ouders niet de kunsten in. Maar ze hebben me wel allebei een duw in de rug gegeven” Ze heeft uiteindelijk geen opleiding aan een academie afgerond maar heeft door haar culturele opvoeding wel de lessen van huis uit meegekregen. Met een vader als grafisch ontwerper ging het er thuis aan de keukentafel vaak over en leerde ze veel van hem. “Ik was gek op mijn vader en ik was gek op tekenen. Het is mij met de paplepel ingegoten.”

Op haar twintigste verhuisde Wanda weer naar Nederland. Ze kon gelijk bij het ontwerpbureau van haar vader aan de slag. Bij Werner Studio werkte ze onder andere alfabetten uit die haar vader Ad Werner ontwierp. Ook maakte ze illustraties voor het blad Opzij. Hij liet haar vrij en vertrouwde haar, net zoals hij met zijn andere assistenten deed.

 

Wanda Werner foto gemaakt door Karin Daan

BLOTE BORSTEN

“Ik weet niks leukers dan bloot lopen” zegt Wanda in een interview geschreven door Alissa Morriën in het blad De Nieuwe Revu in 1975. Er werd een artikel gewijd aan het meisje dat met haar blote borsten over straat liep:

“Amsterdam, een stad die veel gewend is, stond toch even stil door Wanda Werner. In de zomer van 1975 slaagde de toen 23-jarige Wanda er wekenlang in om opschudding te veroorzaken. Haar “statement”? Met blote borsten door de stad lopen. ‘Tieten’ noemt ze ze zelf.”

  • De Nieuwe Revu 1975.
Nieuwe Revu, September 1975

Uiteindelijk heeft ze een paar jaar met haar blote borsten rondgelopen, vertelt Wanda nu decennia later. Ze leefde destijds samen met een paar jongens, waaronder Philippe van Haren Noman, een drummer en componist. Ze waren jong, vrij, en experimenteerden met alles, ook met drugs. Ze gebruikte al wiet, maar later ging ze ook experimenteren met LSD en stond ze open om alles te proberen. Wanda herinnert zich nog goed waarom ze begon met het ‘lopen met blote borsten’: “Het was een prachtige, warme zomerdag. Thuis liep ik vaak naakt rond. Die avond gingen we de stad in, en ik dacht: waarom mogen mannen wel met een blote borst rondlopen en vrouwen niet? Het voelde oneerlijk en absurd. Dus trok ik mijn hotpants aan en ging ik zonder bovenstuk naar buiten.”

Wat volgde was een unieke ervaring. Mensen reageerden volgens Wanda heel verschillend, sommigen kwamen met een fles champagne tevoorschijn om haar te feliciteren omdat ze zo dapper was, terwijl anderen deden alsof ze het helemaal niet zagen. Maar ze werd ook regelmatig weggestuurd. ‘’Het was mijn dagelijkse gedrag, ik leefde zo, zelfs in de winter.’’ Hoewel Wanda haar gedrag destijds als natuurlijk beschouwde, ziet ze er achteraf een activistische ondertoon in. “Ik was eigenlijk verlegen en onzeker, dus in die zin was het eigenlijk het tegenovergestelde van mijn karakter. Maar ik wilde een statement maken, al was het toen meer intuïtief dan gepland. Het idee dat vrouwen minder vrij zouden mogen zijn dan mannen, dat voelde gewoon niet goed.”

Voor mensen in Wanda’s omgeving was het soms best ingewikkeld, dat hun zus of dochter zo opvallend door de stad liep.  Wanda’s broertje Mattijs Werner heeft bijvoorbeeld nog steeds gemengde gevoelens over deze periode. “Ik was trots op haar maar ik kon me ook wel schamen, ik was ook een stuk jonger. In die tijd had Wanda een matzwarte Porsche en dan kwam ze mij ophalen van school, in die outfit. Al die vaders van de rijke school in Amsterdam-Zuid stonden met open monden te kijken,” herinnert hij zich. “Het was misschien vreemd, maar het hoorde bij haar. Ik was er gewoon aan gewend.”

Het waren niet alleen haar blote borsten die de aandacht trokken. Wanda ging om in die tijd met Henk Jurriaans, een kunstenaar. Hij hielp haar met het ontwerpen van een speciale outfit die bij het blote borsten lopen paste. Ze had haar hoofd kaalgeschoren en een lange leren jas van Montana aan met daar onder blote borsten. Er kwam langzaam een natuurlijk einde aan het lopen met blote borsten, vertelt Wanda. “Er was geen specifieke reden, maar op een gegeven moment verwaterde het gewoon.”

Tijdschrift Nieuwe Revu 1975

HENK JURRIAANS

Wanda ontmoette Henk Jurriaans op een bijzondere manier. Ze had over hem gehoord als psycholoog met indrukwekkende resultaten in therapie. Toen ze hem belde, was ze direct onder de indruk van zijn warme en buitengewoon aardige stem. “Ik zat op de grond aan de telefoon en luisterde met open mond,” vertelt Wanda hierover.

Henk werd ook een goede vriend van Wanda en liet haar inzien dat het leven veel meer te bieden had dan ze ooit dacht. “Er gingen deuren voor mij open door wat Henk over het leven vertelde.” Hoewel Wanda in die tijd niet gericht werkte aan haar kunst vanwege haar werk in het nachtleven, bleef ze wel veel schetsen maken. Het tekenen bleef een constante in haar leven, ook al stond het niet altijd op de voorgrond.

De relatie tussen Wanda en Henk ontwikkelde zich verder. Henk had al een relatie met Marte Röling. Enkele jaren later kreeg hij ook een relatie met zussen Alissa en Adrienne Morriën. Als laatste kwam Wanda erbij. Deze vrouwen waren niet alleen zijn partners, maar ook vrienden die allemaal al in elkaars leven verweven waren. Wanda kende en Alissa zelf al van vroeger, omdat hun ouders bevriend waren. Het proces van samenkomen was natuurlijk en geleidelijk. “We zijn langzaam allemaal naar elkaar toe gegroeid,” zegt Wanda over deze bijzondere dynamiek. Een belangrijk aspect van deze relaties was de openheid van Henk. Hij deed nooit iets stiekem, wat zorgde voor vertrouwen en respect binnen de groep. Wanda ervoer geen jaloezie, omdat ze de andere vrouwen juist mateloos bewonderde. “Ik keek tegen de andere vrouwen op. We zijn vanaf het begin goed met elkaar geweest. Henk’s eerlijkheid en de onderlinge vriendschap maakten deze bijzondere situatie mogelijk.”

Marte Röling en partners

Wat begon als een vriendschap met de andere vrouwen, groeide uit tot een hechte samenwerking. Marte Röling, bekend als Nederlandse kunstenaar, schilder, beeldhouwer, en ontwerper, creëerde iconische werken in de jaren ’80, zoals de portretten van koningin Beatrix en prins Claus en het Vlaggenmonument. Voor Wanda werd Marte een bron van inspiratie én een werkgever.

Wanda herinnert zich nog goed haar eerste ontmoeting met Marte. “Toen ik voor het eerst bij Henk op bezoek ging, zat Marte daar ook. Ik was verlegen en voelde me wat ongemakkelijk. Maar Marte keek me van top tot teen aan, met een grote glimlach, en ze zei dat ze me zo mooi vond. Dat was zo’n bijzondere ervaring, want ik had nog nooit eerder een vrouw ontmoet die zo aardig en open was. Ze is ontzettend eigenzinnig en dat maakt haar zo bijzonder.’’

In de documentaire Marte Röling en Partners wordt duidelijk hoe het team rondom Marte Röling samenwerkt als een geoliede machine. Adrienne Morriën zegt het goed: “Het zou voor Marte te veel werk zijn als ze alles zelf moet doen, dat kan haast niet.” Marte’s kunst mag dan het middelpunt zijn, maar zonder het harde werk van haar team zou het onmogelijk zijn om alles voor elkaar te krijgen. Wanda beschrijft de samenwerking: “We zijn werkers. We zijn een bedrijf met elkaar, dat is eigenlijk wat voorop staat. Daar wijkt min of meer alles voor in onze samenleving.” Wanda, Alissa en Adriënne vormen samen met Marte een hecht collectief waarin iedereen zijn eigen rol heeft.

De groep woonde eerst samen in Weesp, maar verhuisde later naar een grote boerderij in Uithuizen. Daar kreeg iedereen een eigen vertrek en het hart van het huis is een enorm, gezamenlijk atelier en een woonkeuken. Ook na het overlijden van Henk in 2005 bleven de vrouwen hier gezamenlijk wonen en werken. Ze werken aan Marte’s projecten, maar er is ook ruimte voor persoonlijk werk. Wanda zelf werkt op haar eigen vertrek in het huis: een speciaal ingerichte ruimte met twee grote tekentafels en krachtige lampen, essentieel voor haar teken- en schilderwerk.

Wanda noemt zichzelf lachend de “klusjesman en bouwvakker” van Marte Röling Partners. “Het is niet te geloven wat Marte allemaal gemaakt heeft. Ze heeft door de jaren heen zoveel stijlen ontwikkeld, allemaal op haar eigen manier. Marte kan alles: van piepkleine postzegels tot gigantische werken. Ze is echt een meester in portretten en heeft een volstrekt eigen vorm.”

Hoewel het werk van Wanda en Marte totaal anders is, heeft Wanda veel van Marte geleerd. “Het meest inspirerende aan Marte is hoe ze uitsneden gebruikt. Dat is iets wat ik van haar heb geleerd: de kracht van het wit, de klaarheid van een werk. Je ziet dat terug in haar portretten, zoals dat van koningin Beatrix. Daar ben ik door beïnvloed. Ook Marte’s precisie in tekenen heeft mij geraakt. Ik ben daarin totaal doorgeslagen,” geeft Wanda toe. “Mijn vader zij bijvoorbeeld wel eens dat ik mijn perfectionisme soms ook moet loslaten.”

Bekijk hier de documentaire Close Up: Marte Röling en Partnershttps://npo.nl/start/video/close-up-marte-roling-partners

EERSTE WERK

Wanda’s ouders vonden het jammer dat ze lang niet eigen werk maakte. Soms was er zoveel werk voor Marte dat er nauwelijks tijd overbleef maar Wanda wist dat ze weer bij haar eigen werk zou terugkomen.In 1996 begon ze na een lange tijd aan haar werk, terwijl ze nog steeds voor Marte werkte. “Ik stond heel vroeg op, of werkte ’s avonds laat. Vaak schilderde ik tot diep in de nacht. “Toen ik het eerste werk af had, dacht ik: ik kán het! Marte vond het ook geweldig. Toen was het hek van de dam.”

Haar vader Ad Werner, speelde een belangrijke rol in haar terugkeer naar kunst. “Hij had zo’n Winston & Newton aquareldoosje, en ik vond dat doosje zo leuk. Mijn vader zei toen: koop er ook een! Uiteindelijk heeft hij er zelf eentje voor mij gekocht. Dat was een stok achter de deur,” Met dat kleine aquareldoosje kwam een klein aquarelblokje en daar begon ze te werken. Ze maakte een paar schetsjes, en haar eerste werk ontstond daaruit. Ondanks dat ze jarenlang niet actief schilderde, ervaarde Wanda dat ze eigenlijk beter was geworden “Ik heb heel veel gekeken. Met mijn werk is dat het allerbelangrijkste: kijken. Het groeit daardoor vanzelf. Het proces is altijd kijken en dan pas doen.”

Wanda's Eerste werk, 1975

WERK

De artistieke stijl van Wanda wordt vaak omschreven als realisme, sommigen noemen het zelfs fotorealisme. Toch voelt ze zich daar niet helemaal bij thuis. “Ik ben wel uit op realisme, ik hou van het weergeven van materie en dat je materie kan herkennen. Ik werk met veel foto’s en beelden door elkaar heen.” vertelt Wanda. Ze is altijd enorm onder de indruk geweest van de oude meesters zoals bijvoorbeeld Rembrandt van Rijn, Vermeer, Albrecht Dürer en onder vele andere. Deze kunstenaars hebben haar stijl beïnvloed en zelf zegt ze “Ze hebben me echt geraakt. Vermeer heeft me tranen bezorgd, en het werk van Dürer vind ik echt te gek, om maar iemand te noemen”

Het schilderproces van Wanda begint vaak met fotografie. “Ik maak eerst een heleboel foto’s en dan is het een kwestie van weggooien en selecteren. Uiteindelijk is er altijd één foto waarvan ik denk: dít wil ik schilderen.” Wanda’s techniek is heel precies, ze werkt met aquarel, laagje voor laagje, waarbij ze de witte delen van het papier uitspaart. Ze gebruikt een projector om de grote lijnen op te zetten met potlood. Daarna zet ze de projector uit en werkt ze verder vanaf de foto. Het is voor haar belangrijk dat het geheel aantrekkelijk blijft terwijl ze ermee bezig is. Naarmate het werk vordert, schildert ze steeds minder en kijkt ze juist meer. Het is een proces van kleine toevoegingen en geduld. Toch geeft ze toe dat werken met aquarel niet eenvoudig is. “In het begin was het echt moeilijk, want als je een foutje maakt, krijg je het er nooit meer af. Maar op een gegeven moment weet je wanneer het werk af is. Dat is een heel belangrijk moment, want als je te lang door zou gaan, kun je het helemaal verpesten.’’

Wanneer Wanda voor zichzelf werkt, schildert ze vooral landschappen. Maar in opdracht kan het van alles zijn bijvoorbeeld: honden, katten, auto’s, fabrieken en portretten. Haar perfectionisme speelt een grote rol in haar werk, maar ook in haar leven. “Ik wil dat elke fractie van een centimeter goed is. Ik ben een absolute perfectionist. Gelukkig kan ik dat nu wat beter loslaten, want dat perfectionisme speelt door in je hele leven.”

Prada, Rhodesian Rigeback, 2011

Wanda en Karin

Als vrouwelijke kunstenaar heeft Wanda zich nooit gediscrimineerd gevoeld. Ze trok zich niet veel aan van dergelijke kwesties. “Als een man mij wel discrimineerde dan dacht ik vaak die is niet goed bij zijn hoofd!’’ Pas door haar relatie met Karin Daan werd ze zich bewuster van discriminatie, zowel tegenover vrouwen als de LGBTQI+ gemeenschap. Via Karin kwam ze in contact met een lesbische wereld en zag ze de moeilijkheden waarmee veel mensen binnen die gemeenschap te maken hebben. Het raakte haar diep en zorgde ervoor dat ze anders naar de wereld ging kijken.

Karin is sinds 2007 Wanda’s vaste partner. Karin Daan is omgevingskunstenaar en heeft onder andere het Homo Monument in Amsterdam ontworpen. Wanda voelt een diepe band met Karin en spreekt vol overtuiging over haar partner. Voor haar is Karin de grote liefde van haar leven. “Mijn band is echt met Karin, en ik wil met haar mijn leven eindigen’’ 

Wanda en Karin
Lola, 2024
Companions at sea, 2012

Wat tijdens het interview met Wanda duidelijk wordt, is het contrast tussen haar werk en haar persoonlijke leven. Haar schilderijen zijn klassiek, geordend en zorgvuldig opgebouwd, terwijl haar leven een vrijer en experimenteel karakter kent. “Met blote tieten lopen, vrije relaties en experimenteren met drugs; mijn leven is inderdaad heel anders dan mijn werk,” zegt ze lachend. “Misschien komt er nog een dag dat ik een groot, abstract doek maak. Maar voorlopig blijf ik doen wat ik doe.”

Geschreven door Hannah Werner 

Teijin Aramid Delfzijl, 2007
Teijin Aramid Wuppertal, 2007
Teijin Aramid Research institute, 2007

PORTRETTEN

Julius Yorick Werner, 2016
Ea Camilla Werner, 2016
Friso Adriaan Werner, 2018

BRONNEN

Wanda Werner en Hannnah Werner, Uithuizen, 10/12/2024