Claude Cahun kunstenaar en activist
Goed om te weten: Het is niet duidelijk welke pronouns Claude Cahun gebruikt zou hebben als die vandaag de dag geleefd zou hebben. Omdat het wel duidelijk is dat Claude Cahun zich het meest thuis voelde in een gender dat noch vrouwelijk nog mannelijk was, kies ik voor het gebruik van de pronouns die/ diens. Hierbij kijk ik naar het Engels waarin het normaal is om gebruik te maken van de pronouns they/ them als je niet weet met wie je te maken hebt. Daarnaast heb ik besloten de naam die Cahun kreeg bij de geboorte niet te noemen, hetzelfde geldt voor diens partner Marcel Moore. Ik kies hiervoor omdat ik het niet relevant vind voor diens werk als kunstenaar en Cahun er heel bewust voor kiest diens naam te veranderen.
Als je in 2022 op de Biennale in Venetië rondliep dan heb je het werk van deze interessante kunstenaar waarschijnlijk zien hangen. In een mosterdgele zaal hing onder andere het werk van de kunstenaar Claude Cahun. Claude Cahun is een Franse kunstenaar, fotograaf en schrijver. Het werk van Cahun is politiek en de thema’s genderrollen en seksualiteit zijn belangrijk in diens werk. Een belangrijke inspiratie voor het werk van Cahun zijn de verschillende rollen die die speelt als acteur. Tijdens de Parijse avant-garde is Cahun onderdeel van verschillende experimentele theatergezelschappen en in de tweede wereldoorlog zit Cahun bij het verzet. Het werk van deze vooruitstrevende kunstenaar is een voorbeeld voor grote namen zoals Nan Goldin, Cindy Sherman en David Bowie.
Cahun groeide op in het Frankrijk van begin 20e eeuw, de belle époque (1870-1914) genoemd, frans voor ‘mooie tijd’. Het is een periode van welvaart en bloei. Dit geldt voor de wetenschap, maar zeker ook voor de kunst. Dan begint de eerste wereldoorlog de periode die volgt is somber. Maar dan begint er een periode die Claude Cahun zeer goed passen de ‘roaring twenties’. De opkomst van het surrealisme in die periode is een belangrijke ontwikkeling. Ook in Cahun’s werk zijn surrealistische invloeden te ontdekken.
Jonge jaren
Claude Cahun wordt geboren op 25 oktober 1894 in Nantes, Frankrijk. Cahun groeit op in een Joodse, literaire familie die erg welvarend was. Diens vader en grootvader waren uitgevers van de plaatselijke krant en diens oom was een bekende schrijver. Claude’s moeder wordt opgenomen in een psychiatrische inrichtingen als die vier jaar oud is. Net als diens moeder zal Claude Cahun last krijgen van depressies. In die donkere periode heeft Cahun last van angsten, heeft anorexia en is die suïcidaal. In 1909 ontmoet Claude Cahun ontmoet die Marcel Moore (1892-1972) die twee jaar ouder is en diens levenspartner zal worden. Ze delen de liefde voor kunst literatuur en theater. Ze werkten ook op creatief vlak intensief samen.
Cahun begint al jong met fotografie en dan vooral met het maken van (zelf)portretten, soms maakt die ze voor Moore en regelmatig is het ook een samenwerking met Moore. Het uiterlijk van Cahun veranderd in 1916 behoorlijk als die diens haar afscheert.
Vertrek naar Parijs
Cahun en Moore die rond de jaren 20 vertrekken naar Parijs komen daar terecht in het epische centrum van de westerse modernistische kunst en literatuur. Een nieuwe generaties kunstenaars breekt met tradities en geeft de wereld weer vanuit gevoel en fantasie. Cahun studeert literatuur en filosofie en Moore gaat aan de slag met grafisch ontwerp. Ze besluiten in die periode ook om de namen Claude Cahun en Marcel Moore te gaan gebruiken. Dit doen ze omdat deze namen beter aansluiten bij het gevoel geen man, geen vrouw te zijn. In 1930 schrijft Cahun zelf al dat onzijdig het enige geslacht was dat altijd bij Cahun past.
Surrealisme en identiteit
Als in de jaren 20 en 30 het surrealisme zijn opkomst maakt onder leiding van André Breton (1896-1966) is Cahun daarbij betrokken. In 1935 ondertekend Cahun surrealistische pamfletten. In het werk van Cahun is de invloed van het surrealisme duidelijk terug te zien. In de anti-biografie ‘Aveux non Avenus’ die Cahun samen met Moore maakt in deze periode, worden teksten zoals brieven, poëzie, fabels, gesprekken en dromen afgewisseld met fotomontages en assemblages. In het werk van Cahun komen diens politieke standpunten steeds meer naar voren. De teksten en werken die Cahun in deze periode maakt zijn een reactie op het opkomen van nationalisme en antisemitisme in die periode.
Een van de werken waarin Cahun speelt met gender is ‘I am in training don’t kiss me’ uit 1927. In dit zelfportret is Cahun een bodybuilder die zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken heeft. Cahun draagt een hemd waar tepels op geschilderd zijn, hier neemt Cahun het typische beeld van een bodybuilder op de hak. De geverfde lippen en hartjes op de wangen verleiden de kijker. Cahun speelt telkens met de vraag of het zijn van je authentieke zelf mogelijk is of dat de maatschappij onze identiteit vormt.
Cahun gebruikt regelmatig maskers in diens werk. De maskers staan symbool voor hoe wij ons tonen naar de buitenwereld. Claude Cahun schrijft in 1930: ‘Onder dit masker zit nog een masker. Ik blijf mezelf ontdoen van deze gezichten.’
In dit werk uit 1932 fotografeert Cahun diens hooft onder een stolp. In de 19e eeuw werden deze stolpen gebruikt om objecten te analyseren en observeren.
Verzetswerk en overlijden
Als aan het einde van de jaren 30 het fascisme opkomt in Europa vertrekken Claude Cahun en Marcel Moore uit Parijs. Ze strijken neer op Jersey, een eiland tussen Frankrijk en Engeland. Het kerkhof dat naastgelegen is vormt dan het decor voor het werk van Cahun. Hun leven daar is rustig en fijn.
Tot dat in 1940 ook Jersey door de Nazi’s wordt veroverd. Veel bewoners vertrekken naar het vaste land, maar Cahun en Moore besluiten te blijven en in verzet te gaan. Cahun gebruikte haar kunst altijd als medium voor activisme. Om Duitse soldaten te ontmoedigen verspreidt Cahun samen met Moore pamfletten en anti-naziteksten. Cahun en Moore blijven kunst inzetten als middel voor activisme. Zo versieren ze bijvoorbeeld een tank met vlinders.
Helaas worden Cahun en Moore verraden en op 25 juli 1944 worden ze opgepakt door de Gestapo. Ze krijgen de doodstraf voor het ‘aanzetten van troepen tot opstand’. Op 9 mei 1945 wordt het eiland bevrijdt en komen Cahun en Moore vrij. De gezondheid van Cahun is in de periode in de gevangenis flink achteruitgegaan en ook in de jaren daarna blijft diens gezondheid achteruitgaan.
Uiteindelijk overlijdt Claude Cahun op 8 december 1954. Die wordt begraven op het kerkhof naast hun huis. Marcel Moore overlijdt in 1972 door zelfdoding en wordt bijgezet in het graf van Claude Cahun.
De onderwerpen die Claude Cahun bespreekbaar maakt door middel van diens kunst, zijn vandaag de dag onderwerpen die veel besproken worden in boeken, films, series en kunst. Maar in de periode waarin Cahun leefde was dat anders, het werd niet begrepen of raar gevonden. Dat Cahun diens tijd ver vooruit was is duidelijk. Gelukkig leven we nu in een tijd waarin er meer ruimte is voor deze thematiek dat zorgt ook weer voor herwaardering en herontdekking van kunstenaars.
Tips
Als je meer wilt lezen over de levensloop van Claude Cahun is de graphic novel ‘Ik ben mijn muze’ van Loes Faber een aanrader.
Tijdens de tentoonstelling onder de huid in de Kunsthal ( 21-mei 2022 – 28 augustus 2022) en het Cobra (15 oktober 2020 – 9 mei 2021) was de film ‘Confessions to the mirror’ van kunstenaar Sarah Pucill te zien als aanvulling op het werk van Claude Cahun. Via deze link bekijk je de film: Confessions in the mirror – Sarah Pucill
De onderwerpen die Claude Cahun bespreekbaar maakt door middel van diens kunst, zijn vandaag de dag onderwerpen die veel besproken worden in boeken, films, series en kunst. Maar in de periode waarin Cahun leefde was dat anders, het werd niet begrepen of raar gevonden. Dat Cahun diens tijd ver vooruit was is duidelijk. Maar gelukkig leven we nu in een tijd waarin er meer ruimte is voor deze thematiek en wat ook zorgt voor herwaardering en herontdekking van kunstenaars.
Literatuur
Centraal Museum, ‘DE TRANEN VAN EROS – Claude Cahun’, Youtube video (31 maart 2020), https://www.youtube.com/watch?v=5SlnVqZEGuc
Downie, L., ‘Sans Nom: Claude Cahun and Marcel Moore’, Jersey 2005. https://www.jerseyheritage.org/media/PDF-Heritage-Mag/sans%20nom%20claude%20cahun%20%20marcel%20moore.pdf
Faber, L., ‘Ik ben mijn muze’ Amsterdam: Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 2022.
Historiek Redactie, ‘Fin de siècle & Belle époque – Betekenis en kenmerken’, (versie 17 mei 2020). https://historiek.net/fin-de-siecle-belle-epoque-betekenis-kenmerken/134081/
Kunsthal Rotterdam, ‘Claude Cahun – Onder de huid’, (versie onbekend). https://www.kunsthal.nl/nl/plan-je-bezoek/tentoonstellingen/claudecahun/
Jersey Heritage, ‘Claude Cahun and Jersey’, (versie onbekend).
https://www.jerseyheritage.org/history/claude-cahun-and-jersey/
La Bienalle di Venezia, ‘Claude Cahun’, (versie onbekend). https://www.labiennale.org/en/art/2022/witchs-cradle/claude-cahun
Tate Modern Londen, ‘Surrealism’, (versie onbekend). https://www.tate.org.uk/art/art-terms/s/surrealism#:~:text=A%20twentieth%2Dcentury%20literary%2C%20philosophical,Twitter