Biografie
Jeugd
Elisabeth Johanna Koning werd geboren in Haarlem op 1 maart 1816. Elisabeth werd geboren met een handicap, haar rechterarm is nooit helemaal volgroeid waardoor deze vlak onder haar elleboog eindigde. Hoewel haar achternaam ‘Koning’ doet vermoeden dat Elisabeth (ook wel Betsie genoemd) misschien van adel was, behoorde ze tot een gewone, doorsnee familie. Haar vader, Leendert Koning (1789-1863) was kostschoolhouder en onderwijzer van de Franse School, hij had maar liefst zeven zoons en één dochter, Elisabeth. Ze ging naar de school van haar vader waar ze als enige meisje lessen volgde. Ongebruikelijk voor deze tijd, dit zorgde ervoor dat ze altijd alleen aan een aparte tafel zat.
Ondanks de handicap van Elisabeth was ze vanaf jonge leeftijd al bezig met het maken van kunst. Leendert was amateurkunstenaar die Elisabeth tekenlessen gaf. Toen ze negen jaar oud was, kregen haar dierentekeningen een ereplaats op de eerste kunstnijverheidstentoonstelling in Haarlem. Na haar vaders tekenlessen ging ze lessen volgen bij drie verschillende stillevenschilders, bij Albert Steenbergen (1814-1900) ging ze in les voor schilderkunst. Bij Henriëtte Geertruida Knip (1783-1842) oefende ze tekenen en ook bij Maria Geertruida Barbiers (1801-1879) ging ze in de leer. Haar expertise groeide door o.a. haar ervaringen met kunst vanaf een vroege leeftijd, de gevolgde lessen en het oefenen met het vakmanschap. Ze specialiseerde zich daardoor in het vervaardigen van stillevens met bloemen, vruchten en dood wild.
Pronkstilleven op marmeren plint - 1841, Elisabeth Johanna Koning
Als verrukt van ’t geen zij zagen, Landgenoot en vreemd’ling vragen, Wie die schone bloemen schiep, Die de kunst te voorschijn riep? Geeft ten kent’nis Koning de eer; Met musket, noch zwaard, noch speer, Zoals Kenau deed weleer, Treedt zij op; maar weet naar ’t leven, Flora’s kind’ren weertegeven’
“Mensen, zowel bekend als onbekend, raken in vervoering door wat ze zien en vragen zich af: wie is verantwoordelijk voor deze prachtige bloemen die de kunst hebben voortgebracht? Geef Elisabeth Johanna Koning de erkenning. Zij treedt niet op met een musket, zwaard of speer zoals Kenau ooit deed, maar met het vermogen om op levensechte wijze de kinderen van Flora af te beelden.”
-Robide van der Aa
Levensloop
In 1831 exposeerde Elisabeth een aquarel op de tentoonstelling van Levende Meesters in Amsterdam. Dit was een tentoonstellingsreeks die tussen 1808 en 1917 werd georganiseerd in grote Nederlandse steden die de toendertijdse hedendaagse kunstenaars liet zien. Net snel daarna wordt ze door de bloemist Van Eeden in opdracht genomen om zeldzame bloemen in zijn kassen te tekenen. Van haar negentiende tot tweeëndertigste deed ze dit ook van Adriaan van der Hoop (1778-1854), een bankier en kunstverzamelaar uit Amsterdam. In het jaar 1843 wordt ze met zilver bekroond op een wedstrijd voor een kunstwerk op het gebied van bloemen en vruchten. In 1844 werd ze benoemd tot erelid van de Haarlemse kunstenaarsvereniging ‘Kunst zij ons Doel’. Het jaar daarna werd ze lid van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Amsterdam, een uitzonderlijke positie voor een vrouw toendertijd. Tot aan 1859 geeft Elisabeth les in teken- en schilderkunst aan de dochters van verschillende Amsterdamse en Haarlemse patriciërsfamilies. Ook ging ze op buitenlandse reizen, hier schreef ze reisverslagen over.
In dat jaar op 1 april trouwde ze met haar man Sijbrand Stapert (1819-1888), een koopvaardijkapitein. Vanaf haar huwelijk gaat Elisabeth verder onder de naam Elisabeth Johanna Stapert of Stapert-Koning. Elisabeth en Sijbrand gingen voor hun huwelijksreis naar Java. Hier maakt ze veel gedetailleerde aquarellen van bloemen, vruchten en kleine (zee)dieren. Deze werken werden zo gewaardeerd dat zij als eerste vrouw benoemd werd tot lid van de Natuurkundige Vereniging van Nederlands-Indië. Nadat het echtpaar terugkwam uit Java vestigde ze zich in Groningen en legde zij de focus op het gezinsleven. Sijbrand had namelijk al drie kinderen uit een vorig huwelijk en ook werd in 1860 hun eigen dochtertje Cornelia geboren. In het jaar 1874 verhuisde het gezin naar Rotterdam. Elisabeth bleef haar laatste jaren bezig met kunst en was vaak te vinden in dierentuin Blijdorp waar ze tekende in de kassen. Op 25 juni 1887 overleed Elisabeth Johanna Stapert-Koning.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
- Schilderij 1: stilleven met Indische vruchten, 1862
- Schilderij 2: stilleven met bloemen in een rieten mand, 1849
- Schilderij 3: zomerbloemen op een marmeren richel
- Schilderij 4: haardstuk met tuinvaas gevuld met bloemen, 1869
- Schilderij 5: stilleven met sinaasappel
..
De negentiende eeuw kent een aantal grote namen omtrent vrouwelijke kunstenaars. Denk bijvoorbeeld maar aan Rosa Bonheur, Camille Claudel, Élisabeth Vigée-Le Brun, Hilma af Klint en nog veel meer. Elisabeth onderscheidt zich van hen door haar fysieke beperking waardoor ze alleen haar linkerhand tot beschikking heeft. Desalniettemin redt ze zich prima zoals te zien aan haar kunstwerken. Elisabeth’s succes als vrouwelijke kunstenaar in de negentiende eeuw is opmerkelijk. Ondanks de vele obstakels die vrouwen toentertijd tegenkwamen in de kunstwereld zoals beperkt onderwijs, sociale verwachtingen, serieus genomen worden als kunstenaar, etc. Laat zij zich niet uit de weg staan. Al vanaf jonge leeftijd wint ze verschillende prijzen en is ze een gewilde kunstenaar. De werken die zij gemaakt heeft op Java worden gezien als haar magnum opus, de ‘Indische portefeuille’. Deze zijn vandaag de dag te zien in het Teylers Museum in Haarlem.
Haar werken staan vandaag de dag verspreid over een aantal musea, het Rijksmuseum Amsterdam, het Wereldmuseum Amsterdam het Teylers Museum, het Frans Hal Museum, de Hortus Botanicus in Amsterdam en ga zo maar door. Wil je meer te weten komen over Elisabeth Johanna Koning en haar leven? Koop dan het boek ‘1001 vrouwen in de Nederlandse geschiedenis’ van H. Klarenbeek waarbij ze een eigen hoofdstuk heeft. Of raadpleeg een van de onderstaande bronnen!
Referencies
Els Kloek, 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis (Nijmegen: Vantilt), 977-978
‘’Elisabeth Johanna Koning’’, Uva dare, geraadpleegd 15 december 2023, https://dare.uva.nl/search?identifier=aca162e1-8376-4b9b-9370-7997aee1b62d
‘’Elisabeth Johanna Koning’’, Wikipedia, geraadpleegd 15 december 2023, https://nl.wikipedia.org/wiki/Elisabeth_Koning
‘’Koning, Elisabeth Johanna’’ RKD Research, geraadpleegd 15 december 2023, https://research.rkd.nl/nl/detail/https%3A%2f%2fdata.rkd.nl%2fartists%2f45606#Biografisch
Stapert, Elisabeth Johanna geb. Koning’’ dbnl, geraadpleegd 15 december 2023, https://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu04_01/molh003nieu04_01_1858.php