DORA MAAR
Veel meer dan muze
In de bruisende kunstscène van Parijs, begin jaren 20 van de vorige eeuw, waar creativiteit in de lucht hing, was er één vrouw die opviel: Dora Maar.
Dora Maar (1907-1997) was een intellectuele vrouw, beeldend kunstenares, fotografe, surrealist, politiek activist en de muze van kunstenaar Pablo Picasso (1881-1973). Door vooral dat laatste staat Dora vaak in de schijnwerpers van de kunstgeschiedenis. Niet als de goede kunstenares die ze was, maar als de muze van de oh zo wereldberoemde kunstenaar.
In 1985 verschijnt er een artikel in de Telegraaf (Picasso, in de ban van droom en werkelijkheid) waarin Dora Maar precies zo wordt omschreven op de manier die wij willen vermijden. Dora wordt hierin, heel cliché, benoemd als: “temperamentvol” en: “moet een boeiende vrouw zijn geweest maar allerminst gemakkelijk in de omgang” . Ook wordt ze omschreven als verleidende vrouw die zijn hoofd op hol bracht. Deze termen zijn typische termen die men toentertijd gebruikte, en nu nog steeds, om vrouwen te ondermijnen.
“From muse to artist”, staat er boven een artikel over Dora Maar. Alleen klopt dat niet. Dora is niet begonnen als muze maar als kunstenares. Fouten zoals deze zorgen ervoor dat er nog steeds anders naar vrouwelijke kunstenaars wordt gekeken dan naar mannelijke kunstenaars.
In 2019 schrijft The Guardian een artikel over Dora Maar’s expositie in London. Dit artikel begint zo: “In 1933, the French art critic Jacques Guenne described Dora Maar as ‘a brunette huntress of images’, his loaded language giving some idea of the stereotypical ways in which ambitious women photographers were viewed”. Deze zin geeft goed weer hoe er in die tijd naar vrouwelijke kunstenaars werd gekeken. De mannen omschreven de vrouwen niet om hun talent, maar eerder om hun uiterlijk. Ook wordt Dora hier niet omschreven als fotografe maar als ‘jager’.
De interessante vrouw, geboren als Henriette Theodora Markovitch in 1907 en overleden in 1997, heeft niet alleen haar stempel gedrukt op de kunstwereld als fotografe en kunstenares, maar ook als politiek betrokken kunstenaar.
Dit verhaal draait om Dora Maar. Haar leven, talenten en haar bijdragen aan de kunstgeschiedenis en hoe ze verder reikt dan de beperkende rol van slechts een muze.
Kindertijd
Henriette Theodora Markovitch, geboren in Parijs, groeide op in een kunstzinnige omgeving, haar Kroatische vader, Josip Markovitch (1874-1969), was een architect en haar Franse moeder, Louise Voisin (1877-1942), een fotografe. Ze had verder geen broertjes of zusjes. Als dochter van een fotografe en architect erfde ze niet alleen de vaardigheid van het makkelijk leren van nieuwe talen, maar ook een sterke passie voor kunst. Dora bracht haar eerste levensjaren door in Buenos Aires in Argentinië, waar haar vader werkte voor de Oostenrijks-Hongaarse ambassade. Op 16-jarige leeftijd begon ze te studeren aan de ‘Universidad Nacional de las Artes’. Daar ontwikkelde ze voor het eerst onder professionele begeleiding haar artistieke vaardigheden.
Maar omschreef haar kindertijd als eenzaam en ‘minder dan ideaal’. Ze was linkshandig en werd door haar ouders en docenten geforceerd om met haar rechterhand te schrijven. Desondanks tekende en schilderde ze met haar linkerhand.
Studeren
In 1926, op negentienjarige leeftijd, verhuisde Dora en haar familie weer terug naar Parijs. Ze begon haar studententijd bij de ‘Union centrale der arts décoratifs de Paris’. Daarna studeerde ze verder op de ‘Académie Julian’. Dora Maar heeft ook in het atelier van de Franse modernistische kunstschilder André Lhote (1885-1962) gestudeerd. Daar ontmoette zij de Franse fotograaf Henri Cartier Bresson (1908-2004) die toentertijd in hetzelfde telier aan het werk was. Maar bewoog zich steeds meer in de kunstkringen. Bresson gaf haar daar ook het idee om haar lange naam te veranderen naar iets makkelijkers. Na er even over nagedacht te hebben, kondigde ze zich tijdens een expositie voor het eerst aan als Dora Maar.
Dora schreef zich in voor de ‘Ecole de photographie de la ville de Paris’ waar het duidelijk werd dat ze de kant van de fotografie op wilde.
Door haar succes opende ze in 1931 een studio met de filmsetdesigner Pierre Kéfer (geen jaartallen bekend). Vanaf dat moment begon ze met het experimenteren met de surrealistische kunststijl. In 1935 maakte ze in haar studio een van haar bekendste foto’s, genaamd: ‘The years lie in wait for you’. Deze foto maakte ze voor een anti-age product reclame. Dora Maar werd al snel een van de bekendste fotografen van Parijs. Ze maakte reclamefoto’s, modefoto’s en portretten.
“Muze van”
Omdat dit artikel niet gaat over Pablo Picasso, maar over Dora Maar, vertel ik in enkele zinnen hoe haar tijd met Picasso haar leven en kunst beïnvloed heeft.
In 1936 ontmoet Picasso Dora Maar, zij is op dat moment 25 jaar jonger dan hem. In het café waar zij elkaar ontmoet hebben was het, voor Picasso, liefde op het eerste gezicht. Dora Maar was het mes-tussen-vingers-spel aan het spelen, gevaarlijk, want soms ging het niet altijd goed. Toen het op die avond ook niet helemaal goed ging, stapte Picasso op Dora Maar af en vroeg of hij de bebloede handschoentjes mocht hebben. Op dat moment begon Picasso’s obsessie met Dora Maar.
In de negen jaar die zij samen waren pakte Dora het schilderen weer op en experimenteerde ze met verschillende schildertechnieken. Met behulp van Picasso en zijn connecties in de schilderkunst-wereld, werd Dora Maar steeds bekender in de surrealistische kunstkringen. Een carrière die ze altijd al had gewild. In deze tijd maakte ze een aantal series met stillevens.
Ze zou ook een grote inspiratiebron voor Pablo Picasso zijn geweest. Dora Maar werd een aantal keer door hem geportretteerd. Ook al zegt Dora dat zij niet voor alle portretten die van haar zouden zijn gemaakt model had gestaan.
Gelukkig stopte ze niet met fotograferen. Ook had ze Picasso voor haar lens. Dora Maar wordt door de meeste gezien als het model voor Picasso’s kunstwerken waar ze wel of niet op te herkennen is. Hetzelfde kan je zeggen over de foto’s van Dora. De man op de foto hier rechts is Picasso, maar je kan hem niet herkennen. Ook hij kan ontkennen ooit model te hebben gestaan voor haar. Wie zou het publiek geloven?
Na een relatie van ongeveer 9 jaar gingen Dora Maar en Pablo Picasso in 1945 uit elkaar. Door de getraumatiseerde Tweede Wereldoorlog, de breuk met Picasso en het overlijden van een goede vriendin kreeg Dora een heftige zenuwinzinking. Ze vertrok naar het zuiden van Frankrijk waar ze professionele hulp kreeg voor haar mentale gezondheid. Omringd door goede vrienden bewoog zich langzaamaan uit de schijnwerpers. De kunst die ze vanaf dat moment maakte verschilde erg met wat ze daarvoor deed. In de vele verwoeste, sombere en bijna abstracte landschapschilderijen die ze maakte zag je letterlijk de kleur verdwijnen.
Doordat Picasso toentertijd bekender was dan Maar werd ze sindsdien, onterecht, herinnerd als ‘muze van’.
Maar’s kunst
Een van de meest gebruikte fototechnieken die Dora Maar gebruikte was fotomontage. Deze techniek gebruikte ze al vroeg tijdens haar tijd als reclame fotografe. Haar foto met ‘Het Masker’ die gebruikt werd als advertentie voor een schoonheidsproduct is daar een goed voorbeeld van. Ook de beroemde schelp, de foto met de vrouw en het spinnenweb en de benen boven de Seine zijn met deze techniek gemaakt . Hiermee creëerde ze voor het eerst een poëtische vorm van surrealistisch fotograferen.
Als fotograaf maakte Dora gebruik van nog meer verschillende surrealistische technieken. Ze experimenteerde bijvoorbeeld ook met dubbele belichtingen en manipulatie van beelden om ongewone en droomachtige composities te creëren. Deze technieken hielpen haar om realiteit te vervormen en de grens tussen droom en werkelijkheid te vervagen, een bekend kenmerkend aspect van het surrealisme.
Dora Maar’s foto’s tonen vaak onverwachte combinaties van personages en objecten, wat de kijker uitdaagt om verbanden te leggen en betekenis te ontdekken in het schijnbaar willekeurige. Zoals de reclamefoto voor Pétrole Hanh in 1935, waar ze de textuur van haren combineerde met een boot.
De Tweede Wereldoorlog bracht een andere dimensie aan Dora Maar’s leven. Als politiek betrokken kunstenaar werd ze een actief lid van het verzet tegen de bezetting van Frankrijk door de Nazi’s. Ze gebruikte haar fotografische vaardigheden nu om de grimmige realiteit van de oorlog en de bezetting vast te leggen.
Na de oorlog bleef Dora betrokken bij sociaal geëngageerde kunst. Ze richtte zich op documentairefotografie en bracht de wederopbouw in beeld, waar ze zich focuste op de menselijke veerkracht midden in verwoesting.
Als politiek betrokken kunstenaar reisde Dora af naar Barcelona en fotografeerde daar de mensen in de arme wijken. Hetzelfde deed ze in Parijs en London. Opzoek naar de ‘gewone’ mens.
Dora Maar maakte ook een tijdje naaktfoto’s. Ze maakte de foto’s niet vulgair en de vrouwen op de foto’s geen lustobjecten. Dora probeerde juist de schoonheid te creëren en uitlichten waardoor er zachte erotische foto’s ontstonden.
De enige tentoonstelling waar Dora Maar’s kunst tentoongesteld werd in de tijd waarin zij nog leefde was twee jaar voor haar dood. In 1995 in Valencia, Spanje.
Dora Maar overleed op 16 juli 1997. Ze is 89 geworden.
Dora Maar is niet ‘The Weeping Woman’.
Ze was een getalenteerde sterke vrouw die ondanks de schaduw van haar ex-partner een grote stempel heeft kunnen plaatsen op de kunstgeschiedenis.
Voor de enthousiastelingen:
Het artikel uit ‘The Guardian’:
https://www.theguardian.com/artanddesign/2019/nov/19/dora-maar-review-restless-experimenter-who-fascinates-and-surprises
Het artikel uit ‘De Telegraaf’: https://www.delpher.nl/nl/kranten/viewquery=”dora+maar”&coll=ddd&identifier=ddd:011207059:mpeg21:a0728&resultsidentifier=ddd:011207059:mpeg21:a0728&rowid=5
https://news.artnet.com/art-world/finding-dora-maar-excerpt-1854561
https://awarewomenartists.com/en/artiste/dora-maar/
© 2023 All Rights Reserved.